"Πόλεις που ασχολούνται με το Δικαίωμα στη Στέγαση": Κανείς δεν μένει απ’έξω
Ακολουθούν κάποιες βασικές πληροφορίες σχετικά με το 2ο διαδικτυακό συνέδριο των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων ( UIA) και του URBACT « Κανείς δεν μένει απ’έξω». (Νo-one-left-behind):
Αυτό το διαδικτυακό συνέδριο, το οποίο έλαβε χώρα στις 26 Ιουνίου 2020 είναι το δεύτερο από μια σειρά διαδικτυακών συνεδρίων που έχουν ως κύριο θέμα: «Πόλεις που ασχολούνται με το δικαίωμα στη στέγαση» και αποτελεί μέρος μιας κοινής ετήσιας μαθησιακής δραστηριότητας μεταξύ των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (UIA) και του URBACT. Το εν λόγω συνέδριο επικεντρώθηκε στην έλλειψη στέγης και τη μετανάστευση, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα μια προεπισκόπηση από την επικείμενη 5η Επισκόπηση για τον Αποκλεισμό από τη Στέγαση στην Ευρώπη (5th Overview of Housing Exclusion in Europe), που θα δημοσιευτεί από τη FEANTSA (French Foundation Fighting against Housing Exclusion & Homelessness) και το Fondation Abbé Pierre στις 23 Ιουλίου 2020, παράλληλα με περιπτωσιολογικές μελέτες πόλεων που αντιμετωπίζουν τις ανάγκες στέγασης αστέγων και μεταναστών.
Βασικά ευρήματα από την έκθεση 2020 της FEANTSA και Fondation Abbé Pierre
Η Ευρωπαϊκή Τυπολογία για το πρόβλημα της Στέγασης και τον Αποκλεισμό από τη Στέγαση είναι το πιο εφαρμόσιμο και ευρέως χρησιμοποιούμενο πλαίσιο για τον ορισμό αυτών των εννοιών στην Ευρώπη. Περιγράφει τέσσερις κύριες συνθήκες διαβίωσης οι οποίες υποδηλώνουν την έλλειψη στέγης και τον αποκλεισμό από τη στέγαση: άστεγοι στο δρόμο, έλλειψη κατοικίας, επισφαλής στέγη και ανεπαρκής ή ακατάλληλη στέγη.
Ένα στιγμιότυπο για το θέμα της έλλειψης στέγης και του αποκλεισμού από τη στέγαση στην Ευρώπη το 2020
Η 5 η Επισκόπηση για τον Αποκλεισμό από τη Στέγαση στην Ευρώπη διαπιστώνει ότι τουλάχιστον 700.000 άνθρωποι κοιμούνται στο δρόμο ή σε κάποια έκτακτη ή προσωρινή στέγαση κάθε βράδυ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ήτοι, 70% περισσότερο από μια δεκαετία πριν.
Ένα στα δέκα νοικοκυριά ξόδεψε πάνω από το 40% του εισοδήματός του για έξοδα στέγασης στην ΕΕ το 2018. Το 15,5% των νοικοκυριών ζούσε σε συνθήκες υπερπλήρωσης, το 13,9% ζούσε σε σπίτια με προβλήματα υγρασίας, το 4% παρουσίασε σοβαρή στέρηση στέγασης, με τις ακατάλληλες συνθήκες στέγασης να παραμένουν η σκληρή πραγματικότητα, ιδίως στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Οι ανισότητες στέγασης μεταξύ φτωχών και μη φτωχών νοικοκυριών αυξάνονται: τα φτωχά νοικοκυριά έχουν οκτώ φορές περισσότερες πιθανότητες να επιβαρυνθούν από το κόστος στέγασης από ότι τα μη φτωχά νοικοκυριά. Το κόστος στέγασης για φτωχούς ενοικιαστές αυξήθηκε μεταξύ 2008 και 2018 σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ.
Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στον αποκλεισμό από τη στέγαση, ιδίως στον υπερπληθυσμό κάτω από μία στέγη – το 21,9% του συνόλου των ενδιαφερόμενων παιδιών - και τη στέγαση με προβλήματα θέρμανσης - το 15,6% όλων των ενδιαφερόμενων παιδιών. Άτομα με περιορισμό δραστηριοτήτων λόγω προβλημάτων υγείας , ιδίως των νέων, είναι πιο πιθανό να επιβαρυνθούν υπερβολικά από το κόστος στέγασης και να αντιμετωπίσουν σοβαρή στέρηση στέγης.
Άστεγοι και η κρίση της πανδημίας Covid-19
Η 5 η επισκόπηση συντάχθηκε κατά τη διάρκεια της συνεχιζόμενης κρίσης Covid-19. Αυτή η πανδημία έχει φέρει στο προσκήνιο το γεγονός ότι η στέγαση είναι καθοριστικός παράγοντας για την υγεία. Η άνευ προηγουμένου κρίση για την υγεία υπήρξε δυσανάλογη απειλή και επιβάρυνση για όσους στερούνται αξιοπρεπή και επαρκή στέγαση. Αυτό περιλαμβάνει όλα τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα από την έλλειψη στέγης και τον αποκλεισμό από τη στέγαση, ένα αυξανόμενο ποσοστό των οποίων είναι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο.
Στο πλαίσιο της κρίσης για τη δημόσια υγεία, πολλές δημόσιες αρχές έχουν λάβει εξαιρετικά μέτρα για την προστασία αυτών των ανθρώπων. Προσωρινή στέγαση έχει παρασχεθεί για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού των αστέγων σε πολλές χώρες της ΕΕ και η έλλειψη στέγης σε πολλά περιβάλλοντα έχει μειωθεί δραματικά. Δεδομένης της αίσθησης του επείγοντος, η πολιτική βούληση και οι πόροι μπορούν να κινητοποιηθούν για τον τερματισμό του προβλήματος των αστέγων. Η πανδημία Covid-19 θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο καμπής για τη δημόσια πολιτική. Τα Υπουργεία Οικισμού στις Κάτω Χώρες, στην Ουαλία και αξιωματούχοι από τις Βρυξέλλες, τη Λυών, το Παρίσι, τη Βαρκελώνη, τη Μαδρίτη και το Λονδίνο έχουν ήδη ανακοινώσει σχέδια προς αυτή την κατεύθυνση.
Άστεγοι και άσυλο στην ΕΕ
Η πέμπτη επισκόπηση αναλύει τα συστήματα υποδοχής και διαμονής της ΕΕ και τη σχέση μεταξύ ασύλου και αστέγων. Το ποσοστό των αιτούντων άσυλο και των ατόμων υπό διεθνή προστασία μεταξύ του άστεγου πληθυσμού έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία δέκα χρόνια, σε όλες τις χώρες της ΕΕ όπου υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Σουηδίας, της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ιταλίας, των Κάτω Χωρών, της Γερμανίας, της Ισπανίας, του Βελγίου, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας.
Η έκθεση δείχνει ότι τα συστήματα υποδοχής και διαμονής στην ΕΕ δεν προστατεύουν τα ευάλωτα άτομα από τον κίνδυνο να μείνουν χωρίς στέγη. Βέβαι, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική σε διαφορετικά πλαίσια. Ορισμένες χώρες στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, έχουν υποστεί εξαιρετικές πιέσεις. Ως χώρες άφιξης και υποδοχής - τόσο στην πρώτη γραμμή όσο και στη μεταφορά - φέρουν τις συνέπειες της έλλειψης συντονισμού και αλληλεγγύης σε επίπεδο ΕΕ. Μόλις παρασχεθεί προστασία, οι άνθρωποι συνεχίζουν να αγωνίζονται για πρόσβαση σε αξιοπρεπή και προσιτή στέγαση. Οι επιλογές στέγασης για πρόσφυγες είναι συχνά περιορισμένες και ανεπαρκείς. Η δυσχερής οικονομική πρόσβαση, η ανταγωνιστικότητα και οι διακρίσεις - χαρακτηριστικά της αγοράς κατοικίας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση - αποτελούν εμπόδια στη στέγαση, με ορισμένους να μην έχουν άλλη επιλογή από το να στραφούν στη μαύρη αγορά, τα πρόχειρα σπίτια ή στους δρόμους, με όλους τους κινδύνους και τις ζημίες στα θεμελιώδη δικαιώματα που αυτό συνεπάγεται.
Ο σεβασμός των προθεσμιών της διαδικασίας, η προσαρμογή των μέτρων υποδοχής στα προφίλ των ανθρώπων, ο σωστός προσδιορισμός και η συνεκτίμηση των τρωτών σημείων, η προώθηση της ένταξης και της ανεξαρτησίας είναι όλοι τρόποι για την εξασφάλιση ενός αποτελεσματικού δικαιώματος στο άσυλο. Με την κοινή νομοθεσία περί ασύλου και μετανάστευσης, η ΕΕ έθεσε τις βάσεις για την εναρμόνιση των συνθηκών υποδοχής μεταξύ των κρατών μελών. Δυστυχώς, το περιθώριο αυτής της νομοθεσίας οδήγησε, όχι προς εναρμόνιση από πάνω προς τα κάτω, αλλά το αντίθετο. Σε κάθε στάδιο της διαδικασίας ασύλου και ακόμη και όταν παρέχεται προστασία, οι άνθρωποι στερούνται το δικαίωμα σε επαρκή στέγαση.
Η μελλοντική πορεία στην ΕΕ
Η έλλειψη στέγης δεν είναι γεγονός. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα μπορούσαν να εξαλείψουν το φαινόμενο της έλλειψης στέγης έως το 2030, σύμφωνα με την Ατζέντα για την Βιώσιμη Ανάπτυξη (UN Sustainable Development Agenda) του ΟΗΕ και τον Eυρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων (European Pillar of Social Rights). O Covid-19 μπορεί και πρέπει να παρέχει ένα σημείο καμπής. Το Πακέτο Αποκατάστασης (The Recovery Package) θα μπορούσε να βοηθήσει στη διοχέτευση των απαραίτητων πόρων για την επίτευξη αυτού. Το φαινόμενο της έλλειψης στέγης μπορεί να τερματιστεί μόνο εάν αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες αποτυχίες στις πολιτικές ασύλου και μετανάστευσης. Οι πόλεις, στην πρώτη γραμμή της καταπολέμησης του φαινομένου των αστέγων, πρέπει να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο, σε συνεργασία με περιφερειακούς, εθνικούς και κοινοτικούς φορείς χάραξης πολιτικής. Η FEANTSA και η Fondation Abbé Pierre προτείνουν στην ετήσια έκθεσή τους να δρομολογήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα πλαίσιο της ΕΕ για την εξάλειψη του προβλήματος της έλλειψης στέγης ως μέρος του σχεδίου δράσης για τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα ή τα Κοινωνικά Δικαιώματα το 2021. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει μια σταθερή πολιτική δέσμευση για την εξάλειψη του φαινομένου των αστέγων έως το 2030, μηχανισμούς παρακολούθησης των πολιτικών για τους αστέγους και τους αστέγους σε ολόκληρη την ΕΕ, κινητοποίηση του προϋπολογισμού της ΕΕ, ανταλλαγή πρακτικών, υποστήριξη στην κλιμάκωση της πρωτοβουλίας Πρώτα Στέγαση (Housing First) και εγγύηση ότι το δικαίωμα στη στέγαση προστατεύεται με τα έκτακτα μέτρα που ελήφθησαν μετά την κρίση υγείας που προκλήθηκαν από τον COVID-19.
Περιπτώσεις πόλεων των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (UIA) και του URBACT
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου παρουσιάστηκαν οι υποθέσεις επτά πόλεων για την συμμετοχή τους στις τοπικές πολιτικές σχετικά με το θέμα αυτής της εκδήλωσης: Γάνδη (Bέλγιο), Όντενσε (Δανία), Γλασκώβη (ΗΒ) Λυών (Γαλλία), Αθήνα (Ελλάδα), Θεσσαλονίκη (Ελλάδα), Αμβέρσα (Bέλγιο). Οι πόλεις δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο των δύο προγραμμάτων της ΕΕ, ήτοι των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (Urban Innovative Actions-UIA) και του URBACT.
- Η Γάνδη (Βέλγιο) , ως επικεφαλής πόλη, παρέχει μια προοπτική για την καθοδήγηση ενός δικτύου πόλεων που ασχολούνται με την εξάλειψη του φαινομένου των αστέγων, εφαρμόζοντας το φινλανδικό μοντέλο «Πρώτα Στέγαση» (Housing First). Η Γάνδη είναι επικεφαλής πόλη-εταίρος για το δίκτυο URBACT ROOF , ενώνοντας εννέα πόλεις για να μοιραστούν και να σχεδιάσουν από κοινού σχέδια δράσης. Η δημιουργία αυτού του δικτύου υποστηρίχθηκε από το URBACT μέσω της συμμετοχής στην ομάδα εργασίας της ΕΕ για την Αστική Φτώχεια και το URBACT Fighting homelessness Policy Lab , που συνδιοργανώθηκε με την FEANTSA τον Δεκέμβριο του 2018. Η Γάνδη δραστηριοποιείται επίσης στην ένταξη της μετανάστευσης (migration inclusion )και στο τοπικό έργο « Αλληλεγγύη για τους Πρόσφυγες » (Refugee Solidarity) και έχει χαρακτηριστεί ως καλή πρακτική από το URBACT. Τέλος, η Γάνδη δραστηριοποιείται στις Αστικές Καινοτόμες Δράσεις (UIA) με το έργο ICCARu μικρό χρησιμοποιώντας ένα ανακυκλώσιμο ταμείο για την παροχή οικονομικά προσιτών μονάδων σε ομάδες χαμηλού εισοδήματος.
- Το Όντενσε (Δανία), μια πόλη με λιγότερους από 200.000 κατοίκους, είναι επίσης μέρος του δικτύου URBACT ROOF . Έχει εμπειρία στην υλοποίηση της πρωτοβουλίας «Πρώτα Στέγαση» (Housing First) από το 2009, όταν επιλέχθηκε ως μία από τις οκτώ πόλεις που συμμετείχε στην εθνική στρατηγική για τους άστεγους που ξεκίνησε την ίδια χρονιά. Το 2019, ο δήμος του Odense and Associations που δραστηριοποιούνται στον τομέα της στέγασης εξέδωσε εγγύηση στέγασης για άστεγους, διασφαλίζοντας ότι κάθε άστεγος πολίτης στο Όντενσε πρέπει να περιμένει το πολύ τρεις μήνες για ένα σπίτι.
- Η Γλασκώβη (Ηνωμένο Βασίλειο) είναι επίσης μέρος του δικτύου URBACT ROOF και δεσμεύεται να εφαρμόσει το Housing First. Η πόλη αντιμετωπίζει μια τεταμένη ιδιωτική αγορά ενοικίασης, με την κοινωνική στέγαση να ανήκει και να διαχειρίζεται αποκλειστικά από ιδιωτικούς στεγαστικούς συλλόγους, γεγονός που καθιστά την εφαρμογή προσιτής στέγασης δύσκολη. Επιπλέον, η Γλασκόβη είναι η μόνη τοπική αρχή της Σκωτίας, και η μεγαλύτερη περιοχή ενιαίας διασποράς στο Ηνωμένο Βασίλειο , που φιλοξενεί αιτούντες άσυλο στο πλαίσιο του προγράμματος διασποράς του Υπουργείου Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά δεν λαμβάνει χρηματοδότηση για αυτό, καθώς όλοι οι πάροχοι καταλύματος είναι πάροχοι προερχόμενοι από τον ιδιωτικό τομέα.
- Η Μητροπολιτική περιοχή της Λυών (Γαλλία) δραστηριοποιείται στη συζήτηση για επαρκή και προσιτή στέγαση (πρβλ. Ετήσιο φεστιβάλ για τη Στέγαση (Housing Europe Annual Festival 2019,) παρουσιάζοντας ένα νέο έργο, το Home Silk Road που πρόκειται να υλοποιηθεί μέσω της πρωτοβουλίας UIA. Το Home Silk road είναι ένα φιλόδοξο καινοτόμο έργο που θέτει ευάλωτες ομάδες στο επίκεντρο μιας διαδικασίας ανακαίνισης ενός ιστορικού κτηρίου στο κέντρο της Λυών. Στοχεύει στη δημιουργία ενός κόμβου για διάφορες πολιτιστικές και οικονομικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων των στεγαστικών και των μη στεγαστικών επιχειρηματικών εταίρων. Ενημέρωση σχετικά με την εφαρμογή για τη λύση της στέγασης είναι διαθέσιμο στο πρώτο « περιοδικό του εν λόγω έργου.
- Η Αθήνα (Ελλάδα) δραστηριοποιείται σε διάφορα δίκτυα της ΕΕ σε σχέση με την ένταξη των μεταναστών και προσφύγων (π.χ. Πόλεις Αλληλεγγύης στις Eurocities (Solidarity cities at Eurocities), Εταιρική σχέση της ΕΕ για τα Αστικά Θέματα για την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων-EU Urban Agenda Partnership on Inclusion of Migrants and Refugees)) και ασχολείται με την UIA με το έργο «ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΕΙΑ» (CURING THE LIMBO) (. Το έργο UIA επικεντρώνεται στη στέγαση σε σχέση με ένα σύνολο δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην παροχή δεξιοτήτων και εργαλείων σε νεοεισερχόμενους για να συμμετέχουν ενεργά στη ζωή των γειτονιών της πόλης. Οι δικαιούχοι λαμβάνουν πρακτική εξάσκηση, υπό την εποπτεία του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία περιλαμβάνει εκμάθηση γλωσσών, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, γνώση των «νόμων του δρόμου» και άλλες βασικές κοινωνικές και μη τεχνικές δεξιότητες. Αυτές οι δεξιότητες προσαρμόζονται στις ανάγκες των δικαιούχων και προσφέρονται με ολοκληρωμένο τρόπο, κατά την οποία άλλες παράλληλες δραστηριότητες εισάγονται επίσης σταδιακά. Μέσα στο πιλοτικό μοντέλο προσιτής στέγασης, 92 συμβάσεις μίσθωσης έχουν υπογραφτεί άμεσα μεταξύ προσφύγων και ιδιοκτητών.
- Η Θεσσαλονίκη (Ελλάδα) ήταν στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την κρίση διαχείρισης των προσφυγικών ροών ( management crisis of refugee flows). Η πόλη ξεκίνησε την επέμβαση έκτακτης ανάγκης το 2015, λίγο πριν από το κλείσιμο της Βαλκανικής Διαδρομής και την κοινή δήλωση ΕΕ-Τουρκίας τον Μαρτίο 2016 . Η πόλη εντάχθηκε στο δίκτυο URBACT ARRIVAL citiesκαι και σε συνεργασία με τοπικούς ενδιαφερόμενους προετοίμασε ένα σχέδιο δράσης που να φιλοξενεί τους αιτούντες άσυλο στο πλαίσιο του προγράμματος REACT. ( REACT programme.)Πρόσφατα, η πόλη εντάχθηκε στο δίκτυο ROOF του URBACT .
- Η Αμβέρσα (Bέλγιο) εντάχθηκε στις UIA με το έργο CURANT εστιάζοντας στα ασυνόδευτα ανήλικα. Μόλις αυτοί οι ανήλικοι φτάσουν στην ηλικία των 18, δεν μπορούν πλέον να επωφεληθούν από επιδοτούμενο καταφύγιο, υποχρεωτικά μαθήματα ένταξης, εγγραφή σε μαθήματα υποδοχής, προσαρμοσμένες εκπαιδεύσεις, ούτε από την υποστήριξη από νόμιμο κηδεμόνα . Το έργο στοχεύει στη στήριξη νεαρών ενηλίκων προσφύγων και συγκεκριμένα να επωφεληθούν από την προσιτή στέγαση - το ενοίκιο είναι 250 € το μήνα ανά άτομο, αλλά και μια εγγυημένη - ένας προς έναν -προσέγγιση ένταξης μέσω κατάρτισης, δεξιοτήτων, εκπαίδευσης και παροχής συμβουλών.
Οι Laura Colini, εμπειρογνώμονας των UIA-URBACT και η Ruth Owen, Αναπληρώτρια Διευθύντρια της FEANTSA και εμπειρογνώμονας των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (UIA) προετοίμασαν και παρείχαν αυτές τις βασικές πληροφορίες.
