Μία αναδρομή στην ιστορία του κοινόχρηστου δημόσιου χώρου
Για να προωθήσουμε τον κοινόχρηστο δημόσιο χώρο στο μέλλον, χρειάζεται πρώτα να κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, όταν άμαξες, ποδηλάτες, αλλά κυρίως πεζοί, χρησιμοποιούσαν όλοι τον ίδιο χώρο. Μόνο με τον ερχομό των μηχανοκίνητων οχημάτων, ιδίως των αμαξιών, ο χώρος έγινε διαχωρισμένος και κατακερματισμένος ανάλογα με τη χρήση του. Έτσι, οι ενεργητικοί τρόποι κινητικότητας -πέρα του αμαξιού- είτε απαλείφθηκαν είτε περιθωριοποιήθηκαν στον αστικό σχεδιασμό.
Αρχίζοντας τη δεκαετία του 1980, η ιδέα των κοινόχρηστων χώρων επανεμφανίστηκε στην Ολλανδία. Ένας μηχανικός δρόμων ονόματι Hans Monderman ήθελε να μειώσει την ταχύτητα της κίνησης. Το σχέδιό του απέδειξε πως οι δρόμοι μπορούν να αποτελέσουν δημόσιους χώρους για όλους, χωρίς να "αφαιρεθούν" οι πεζοί και οι άλλοι χρήστες. 'Έτσι, η ιδέα επανασχεδιασμού δρόμων και διαβάσεων χωρίς λωρίδες, σήματα ή φανάρια καθιερώθηκε. Σε υπαίθριες περιοχές, για παράδειγμα, έχουμε διαπιστώσει πως αυτή η προσέγγιση μπορεί να αναζωογονήσει και να εμπλουτίσει τις κεντρικές περιοχές πόλεων και χωριών -από χώρο αμαξιών σε χώρο για τους ανθρώπους.
Μία μεταβολή στις πρακτικές κινητικότητας
Σήμερα, οι παραδοσιακοί ιδιωτικοί και κυριαρχούμενοι από αμάξια δρόμοι μετατρέπονται σε περιοχές που δίνουν προτεραιότητα στο περπάτημα, το ποδήλατο και τη δημόσια συγκοινωνία, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετούν και τη χρήση αμαξιού. Η μεταμόρφωση των δρόμων για αμάξια σε κοινόχρηστους δημόσιους χώρους μέσω προγραμμάτων κινητικότητας εξαρτάται από μία ευρύτερη μεταβολή στις πρακτικές κινητικότητας, η οποία μειώνει την εξάρτηση από τα αμάξια προς όφελος πιο βιώσιμων εναλλακτικών. Αυτοί οι πιο βιώσιμοι τρόποι μετακινήσεων όχι μόνο χαμηλώνουν τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο αλλά και ενδυναμώνουν την κοινωνική λειτουργικότητα των δημόσιων χώρων. Με αυτό τον τρόπο, η κινητικότητα γίνεται εργαλείο για την προώθηση της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και της κοινοτικής ζωής, όσο οι πόλεις αντιμετωπίζουν αυξανόμενες ακραίες καιρικές συνθήκες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η αύξηση του χώρου για μη-αυτοκινητιστές υποστηρίζει επίσης ανθρώπους με μειωμένες ικανότητες κινητικότητας (π.χ. άτομα με αναπηρικά αμαξίδια, άτομα με προβλήματα όρασης αλλά και γονείς που μεταφέρουν καροτσάκια χρειάζονται ειδικά αφιερωμένους χώρους). Η εφαρμογή μίας συνολικής αρχής σχεδιασμού των δημόσιων χώρων που εξυπηρετεί τις ανάγκες των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού λειτουργεί προς όφελος όλων.
Επιπλέον, η 15λεπτη πόλη έχει αναδυθεί ως η πιο επιφανής ιδέα. Σχετική με αυτή την ιδέα είναι η ανάγκη για νέες προσεγγίσεις στην αστική κινητικότητα που είναι πολυτροπικές και ψηφιακά συνδεδεμένες (δηλαδή η κινητικότητα ως υπηρεσία). Αυτό απαιτεί όχι μόνο φυσικές υποδομές αλλά και ψηφιακές λύσεις που επιτρέπουν στους ανθρώπους να σχεδιάζουν διαδρομές και να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες μεταφοράς σε πραγματικό χρόνο.
Ανεξαρτήτως αυτών των πραγματικών φιλοδοξιών, αυτή η διεργασία είναι περίπλοκη και απαιτεί ισχυρή πολιτική στήριξη, δημόσια συμμετοχή και ενσωμάτωση πολλών ενδιαφερόμενων φορέων. Η μετατροπή αυτή χρειάζεται μία συνεργατική και καινοτόμα προσέγγιση για να δημιουργηθούν πόλεις που θα είναι πραγματικά βιώσιμες, προσβάσιμες και ίσες για τις μελλοντικές γενιές.
Η ακόλουθη ενότητα εξετάζει μερικές από αυτές τις μεθόδους που έχουν υιοθετηθεί σε ευρωπαϊκές πόλεις για να βελτιώσουν τη βιωσιμότητα του δημόσιου χώρου.
Επαναπροσδιορίζοντας τον χώρο κινητικότητας με όρους κοινόχρηστων δημόσιων χώρων
Bernardgasse: κοινοτικά καθοδηγούμενος επανασχεδιασμός δρόμων για συνολική κινητικότητα
Τα έργα αστικής κινητικότητας συχνά συναντούν αντίσταση από κατοίκους και τοπικές επιχειρήσεις, ειδικά όταν περιέχουν τη μείωση της κίνησης αυτοκινήτων ή άλλες πιθανές ταλαιπωρίες. Επομένως, είναι αναγκαίο να εμπλακεί η τοπική κοινότητα στα αρχικά στάδια σχεδιασμού και να παρέχονται ευκαιρίες για συμμετοχή και ανατροφοδότηση κατά την εξέλιξη του έργου. Σε επιτυχημένα παραδείγματα, όπως ο επανασχεδιασμός του Bernardgasse, ενός σχετικά μικρού δρόμου μίας γειτονιάς στην περιοχή District 7 της Βιέννης, η συνεχής επικοινωνία με τους πολίτες βοήθησε να διαβεβαιωθεί πως οι αλλαγές ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των κατοίκων, προωθώντας ταυτόχρονα μία αίσθηση συλλογικής ιδιοκτησίας στην αλλαγή.
Στο Bernardgasse ο επανασχεδιασμός του δρόμου περιείχε όχι μόνο φυσικές αλλαγές στο χώρο αλλά και μια συνεκτική έρευνα κινητικότητας και μία καινοτόμα ιδέα κινητικότητας που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τους τοπικούς δρώντες. Ο στόχος ήταν να οδηγήσει τους κατοίκους σε πιο βιώσιμες επιλογές κινητικότητας, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την ποιότητα του δημόσιου χώρου. Αυτή η εμπειρία επαληθεύει τη σημασία του συντονισμού των προσπαθειών των διαφόρων φορέων, από αστικούς σχεδιαστές, αρχιτέκτονες και τοπικές αρχές μέχρι κατοίκους και ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, προκειμένου να υπάρξει μία επιτυχής και βιώσιμη μετατροπή. Ο κοινόχρηστος χώρος στο Bernardgasse αναδεικνύει επίσης πώς η μείωση της κίνησης αυτοκινήτων -όλες οι 140 θέσεις στάθμευσης αντικαταστάθηκαν από πράσινους χώρους και μεγαλύτερα πεζοδρόμια- μπορεί να επιφέρει βελτιώσεις στην ποιότητα του περιβάλλοντος, όπως μειωμένος θόρυβος και εκπομπές. Υιοθετώντας μία ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει βελτιώσεις υποδομών, αλλαγή νοοτροπίας, και πολιτική καθοδήγηση, οι πόλεις μπορούν να δημιουργήσουν δημόσιους χώρους που είναι πιο βιώσιμοι και καλύτερα εξοπλισμένοι για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του αυξανόμενου αστικού πληθυσμού.
Ennis: μεταξύ εμπορικής και κοινωνικής αστικής ζωής
Πολλές μικρότερες πόλεις συχνά έχουν μόνο μία κυκλοφοριακή αρτηρία. Ο κύριος δρόμος είναι απαραίτητος για τις κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες των κέντρων των πόλεων, και επομένως το κλείσιμό του θα μπορούσε να απειλήσει τους εμπορικούς δρόμους. Το Ennis (Ιρλανδία) μεταμορφώνει τον αστικό πυρήνα της μεσαιωνικής πόλης σε κοινόχρηστους δημόσιους χώρους. Ενώ τα αμάξια μπορούν να περάσουν μέσα από την πόλη, οι πεζοί πλέον απολαμβάνουν μεγαλύτερα πεζοδρόμια και πιο ήσυχες δημόσιες περιοχές. Το Ennis είναι εταίρος στο Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης URBACT ECONNECTING, το οποίο επικεντρώνεται σε έξυπνες λύσεις κινητικότητας που ενισχύουν τη σύνδεση πόλης-υπαίθρου. Το Δίκτυο επιδιώκει να βελτιώσει την περιφερειακή κινητικότητα, αναμορφώνοντας ταυτόχρονα μικρούς δημόσιους χώρους για να δημιουργηθούν φιλικά περιβάλλοντα για τους κατοίκους.
Η προσέγγιση του Ennis για κοινόχρηστους χώρους ήταν μία πολιτικά τολμηρή επιλογή που προκάλεσε αντιδράσεις. Ωστόσο, στο τέλος παρείχε ένα "ενδιάμεσο έδαφος" βοηθώντας να μειωθεί η κίνηση και δημιουργώντας πιο ευχάριστες αστικές περιοχές για ανθρώπους κάθε ηλικίας, ενώ ταυτόχρονα διασφάλισε πως οι άνθρωποι συνέχισαν να πηγαίνουν στις μικρότερες πόλεις και τα κέντρα τους.
Bolzano: αξιοποιώντας στο έπακρο τους δρόμους για τα παιδιά
Τα παιδιά συχνά δεν εκπροσωπούνται επαρκώς σε διαδικασίες σχεδιασμού. Συνεπώς, οι δρόμοι και η κίνηση δεν ταυτίζονται με τις ανάγκες τους, πράγμα που απεικονίζεται από το μεγάλο αριθμό αμαξιών που φτάνουν στα σχολεία στην αρχή και στο τέλος των μαθημάτων δημιουργώντας σειρά προβλημάτων για τους μαθητές. Οι Σχολικοί Δρόμοι είναι μία εύκολη και αποτελεσματική απάντηση σε αυτό το ζήτημα που αντικατοπτρίζει τις ανάγκες διαφόρων ομάδων (όπως μαθητές και γονείς) και ρυθμίζει τη χρήση των δρόμων αντίστοιχα.
Η ιδέα των Σχολικών Δρόμων προήλθε από το Bolzano (Ιταλία) το 1989. Ένας Σχολικός Δρόμος σταματάει τα οχήματα από το να εισέρχονται σε δρόμους που χρησιμοποιούνται για πρόσβαση σε σχολεία για 15-30 λεπτά πριν την έναρξη και μετά τη λήξη των μαθημάτων. Η απαιτούμενη επένδυση και τα επιπλέον κόστη για το μετακινούμενο εμπόδιο που εμποδίζει την πρόσβαση είναι σχετικά χαμηλά. Ωστόσο, τα αποτελέσματα αξίζουν το κάθε λεπτό τους: οι τραυματισμοί στους δρόμους μειώνονται εντυπωσιακά, όπως συμβαίνει και με τη ρύπανση του αέρα και την ηχορύπανση στους σχολικούς χώρους. Οι μαθητές ενθαρρύνονται να περπατάνε, να κάνουν ποδήλατο ή να χρησιμοποιούν scooter προς όφελος της σωματικής και ψυχικής τους ανάπτυξης, οι οποίες απαιτούν κίνηση βάσει του ορισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για φυσική δραστηριότητα που βελτιώνει την υγεία (60 λεπτά τη μέρα για τα παιδιά).
Αυτή η ιδέα έχει εξαπλωθεί στην Ιταλία σε πόλεις όπως η Πάρμα. Ως εταίρος του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης URBACT SCHOOLHOODS , η Πάρμα έχει πάνω από 20 σχολικούς δρόμους σε εφαρμογή.
Turku: η τακτική αστικοποίηση είναι μια εύκολη αρχή
Συστήματα κοινόχρηστων δημόσιων χώρων όπως ζώνες συνάντησης, κλασικοί κοινόχρηστοι χώροι, καθώς και δρόμοι για παιχνίδι και ζώνες σχολείων και σπιτιών, συχνά συναντούν αντιδράσεις στα αρχικά στάδια. Η ανάδυση της τακτικής αστικοποίησης στον αστικό σχεδιασμό αποτελεί μία καλή επιλογή για να καμφθεί η αντίσταση επιδεικνύοντας τα οφέλη στις αντίστοιχες τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται από την αλλαγή.
Ο "καλοκαιρινός δρόμος" στο Turku (Φινλανδία), ένας ακόμα εταίρος του Δικτύου SCHOOLHOODS, συνιστά ένα καλό παράδειγμα δοκιμής ως εργαλείο σχεδιασμού. Για μια περίοδο 3-5 μηνών η κίνηση οχημάτων περιορίστηκε από έναν δρόμο στο εσωτερικό της πόλης. Μία μελέτη περίπτωσης από το Παρατηρητήριο Αστικής Κινητικότητας της ΕΕ παρέχει περισσότερες πληροφορίες για τον αντίκτυπο αυτής της δράσης.
Umeå και Τρίκαλα: κινητικότητα για πόλεις χωρίς έμφυλες διακρίσεις
Η Umeå (Σουηδία) και τα Τρίκαλα έχουν συνεργαστεί για πρωτοβουλίες κινητικότητας σε δημόσιους χώρους μέσω του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης URBACT GenderedLandscape. Η Umeå αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενσωμάτωσης της ισότητας των φύλων στην αστική ανάπτυξη. Ένα από τα πιο γνωστά της επιτεύγματα είναι η δημιουργία του πάρκου FRIZON. Το πάρκο σχεδιάστηκε για -και με τη συμμετοχή- νεαρών κοριτσιών. Σήμερα, το πάρκο παραμένει μία ελεύθερη ζώνη για άτομα που προσδιορίζονται ως γυναίκες για να συναντιούνται.
Τα Τρίκαλα ανέπτυξαν το "συμπεριληπτικό προαύλιο". Η δράση εστιάζει στην αξιολόγηση του προαυλίου από τα παιδιά, υπό το πρίσμα της ισότητας και του φύλου. Πιο απλά, παρουσιάζει ένα νέο σχέδιο που ανταποκρίνεται ισότιμα στις ανάγκες των κοριτσιών και των αγοριών.
Το επόμενο βήμα: διεκδίκηση χώρου για όλους
Όταν μιλάμε για κοινόχρηστο δημόσιο χώρο, οι ευρωπαϊκές πόλεις έχουν κάνει σημαντικά βήματα προς τα μπροστά, αλλά υπάρχουν και σημαντικές οπισθοδρομήσεις. Βλέποντας τη δράση των πόλεων και Δικτύων URBACT, καθώς και τις δυναμικές του φύλου, της αναπηρίας, και την αστική-υπαίθρια μετακίνηση στις σημερινές πόλεις, τα δύο Δίκτυα Σχεδιασμού Δράσης URBACT ECONNECTING και SCHOOLHOODS αποτελούν παράδειγμα για το πώς αυτή η γνώση μετατρέπεται σε δράση από τις πόλεις εταίρους, επιτρέποντας και σε άλλους εταίρους να επωφεληθούν από αυτές τις εμπειρίες.
Ανακαλύψτε περισσότερα για τις απόψεις και τις δραστηριότητες των εμπειρογνωμόνων του URBACT σχετικά με την κινητικότητα:
Περιηγηθείτε στο εγχειρίδιο του URBACT Walk'n'Roll Cities για κινητικότητα και σχεδιασμό δημοσίων χώρων με περισσότερες ιδέες για πόλεις κάθε μεγέθους.
Ανακαλύψτε πληθώρα άρθρων και ενημερώσεων στον Κόμβο Γνώσης URBACT για την Κινητικότητα.
