Γιατί διακυβέρνηση της βιωσιμότητας;
Το πρόσφατο "βουητό" γύρω από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, μοιάζει αρκετά με συναγερμό, καθώς σύμφωνα με εκθέσεις προόδου ο κόσμος δεν βρίσκεται σε σωστή τροχιά για την εκπλήρωσή τους. Όσον αφορά τις πόλεις (SDG 11), καμία Ευρωπαϊκή πόλη δεν έχει επιτύχει τους στόχους, ενώ ο ΟΟΣΑ εκτιμά πως περίπου το 65% των επιμέρους Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης εξαρτάται από δράσεις τοπικών και περιφερειακών κυβερνήσεων.
Γιατί αργεί να έρθει η πρόοδος; Η επίλυση του ζητήματος του "χάσματος δράσης" απαιτεί νέα πρότυπα διακυβέρνησης της βιωσιμότητας και επίτευξης αποτελεσμάτων για τις κοινότητές μας, αποτελέσματα που θα εξαρτηθούν από τη δράση των ίδιων των κοινοτήτων (πράγμα που είναι γνωστό ως διακυβέρνηση της βιωσιμότητας). Σύμφωνα με την Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ και τον ορισμό της βιωσιμότητας βάσει των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, τι εννοούμε όταν μιλάμε για διακυβέρνηση; Επιγραμματικά, η διακυβέρνηση αφορά το πώς οι πόλεις μπορούν να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα (σχετικά με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης), μαζί με τις κοινότητές τους, και προς όφελος των κοινοτήτων. Επικεντρώνεται τόσο στις εσωτερικές διεργασίες και δομές αλλά και στις σχέσεις με τους ενδιαφερόμενους.
Ο Δήμαρχος της Μπράγκα (Πορτογαλία) Ρικάρντο Ρίο, το διατυπώνει με απλό τρόπο: "Πάντα λέω πως οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι ο 'δρόμος μας προς την ποιότητα ζωής', και επομένως όταν επιτυγχάνουμε αυτούς τους στόχους, προσπαθούμε να δημιουργούμε συνθήκες ώστε οι άνθρωποι να είναι πιο χαρούμενοι στην πόλη μας και να απολαμβάνουν καλύτερη ποιότητα ζωής".
Αν και οι πόλεις είναι προσηλωμένες στο να κάνουν πράξη τη βιώσιμη ανάπτυξη και να θέσουν τα θεμέλια για καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ανθρώπους, η φωνή τους δεν ακούγεται πάντα, ενώ δεν καθοδηγούνται και εξοπλίζονται με τους κατάλληλους πόρους, ώστε να ανταπεξέλθουν στις προσδοκίες που έχουν τεθεί. Η ενδυνάμωση της φωνής των πόλεων στην ρητορική γύρω από την παγκόσμια βιωσιμότητα είναι επιτακτική ανάγκη.
Η ακόλουθη ενότητα εστιάζει σε εννέα πόλεις που χρησιμοποιούν το πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης προκειμένου να δημιουργήσουν ολιστικές μακροπρόθεσμες στρατηγικές που ανταποκρίνονται στις τοπικές ανάγκες και προκλήσεις.
Ένα δίκτυο URBACT για τη διακυβέρνηση της βιωσιμότητας
Το Πρόγραμμα URBACT IV έχει εκκινήσει τον πρώτο γύρο 30 Δικτύων Σχεδιασμού Δράσης (Action Planning Networks) για την περίοδο 2023-2025, με δράση σε εύρος θεματικών τομέων. Υπό την κεντρική ιδέα της συμμετοχικής διακυβέρνησης, το Δίκτυο Πόλεις για τη Διακυβέρνηση της Βιωσιμότητας (Cities for Sustainability Governance - CSG) ασχολείται με το πώς οι πόλεις μπορούν να σχεδιάσουν, να εφαρμόσουν και να λειτουργήσουν στρατηγικές και λύσεις, καθοδηγούμενες από την κοινότητα, σε προκλήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα σε όλες τις διαστάσεις της: οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές.
Το δίκτυο Πόλεις για τη Διακυβέρνηση της Βιωσιμότητας απαρτίζεται από εννέα πόλεις εταίρους -Άγιος Δημήτριος (Ελλάδα), Μπράγκα (Πορτογαλία), Έσποο (Φινλανδία), Γκάμπροβο (Βουλγαρία), Γιάμπλονεκ ναντ Νίσου (Τσεχία), Κόσιτσε (Σλοβακία), Μάνχαϊμ (Γερμανία), Ταλίν (Εσθονία) και Βαλένθια (Ισπανία). Μαζί οι πόλεις θέλουν να αποδείξουν πως οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης όχι μόνο μπορούν να προσαρμοστούν στο τοπικό πλαίσιο αλλά και να ανοίξουν το δρόμο για βιώσιμες πόλεις κάθε μεγέθους.
Οι 4 πυλώνες διακυβέρνησης της βιωσιμότητας
Αναγνωρίζοντας πως η κάθε πόλη έχει το δικό της ιδιαίτερο λειτουργικό πλαίσιο και αντιμετωπίζει ξεχωριστές προκλήσεις, το Δίκτυο CSG έχει προσδιορίσει τέσσερεις κοινούς πυλώνες προκειμένου να αναλύσει την παρούσα κατάσταση διακυβέρνησης της βιωσιμότητας σε διάφορες πόλεις. Σύμφωνα με αυτούς τους πυλώνες, ο κάθε εταίρος σχεδιάζει και εφαρμόζει τις προτεραιότητες και τις δράσεις του.
- Ανάπτυξη πολιτικών: ορίζει τι πρέπει να επιτευχθεί, χρησιμοποιώντας τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης ως καθοδηγητικό πλαίσιο προς τη χάραξη μιας κοινής κατεύθυνσης στο τοπικό επίπεδο.
Στην αρχή, κάποιοι εταίροι είχαν ήδη αποκτήσει προβάδισμα στη διακυβέρνηση της βιωσιμότητας: το Έσποο με το "Espoo Story", το Μάνχαϊμ με το πρόγραμμά του Mission 2030, το μοντέλο στρατηγικής διαχείρισης της Μπράγκα, και το Ταλίν με τη στρατηγική ανάπτυξης 2035 - όλες αυτές οι δράσεις ενσωματώνουν τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης στο σχεδιασμό τους, την εκτέλεση και την επιτήρησή τους. Οι άλλες πόλεις που συμμετέχουν στο δίκτυο έχουν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν πιο στρατηγικά τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Αυτό συμβαίνει στο Κόσιτσε (Σλοβακία), ενώ στο Γιάμπλονεκ ναντ Νίσου (Τσεχία) δημιουργήθηκε ένα νέο τμήμα στρατηγικού σχεδιασμού, το οποίο έχει αναλάβει να βελτιώσει την ανάπτυξη στρατηγικών ιδεών και σχεδίων. Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης μπορούν να παρέχουν σημαντική υποστήριξη εδώ.
2. Διακυβέρνηση πολλών δρώντων: πώς οι πόλεις μπορούν να συνεργάζονται καλύτερα με εταίρους και κοινότητες.
Η καλύτερη συνεργασία μέσω εταιρικών σχέσεων και με την κοινότητα αποτελεί σημείο μείζονος σημασίας. Αυτό σημαίνει χρήση του ταχέως αναπτυσσόμενου συνδυασμού μεταξύ ιδιωτικού τομέα-δημοσίου-ανθρώπων-τόπου-εταιρικών σχέσεων, προς την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης. Η Βαλένθια αποτελεί σημείο αναφοράς σχετικά με αυτό, έχοντας σχεδιάσει ένα σύστημα πολυεπίπεδης διακυβέρνησης σύμφωνα με το Πρόγραμμα EU Mission. Παρομοίως με τη Βαλένθια, το Γκάμπροβο (Βουλγαρία) και το Κόσιτσε (Σλοβακία) προετοιμάζουν συστήματα συμμετοχικής διακυβέρνησης. Ειδικότερα, το Γκάμπροβο υπέβαλε ένα "Συμβόλαιο Κλιματικής Πόλης", γεγονός που επιβεβαιώνει τη δέσμευση της πόλης στο στόχο της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2030. Στον 'Αγιο Δημήτριο (Ελλάδα), υπάρχει σχέδιο για θέσπιση συμμετοχικής διαδικασίας σχεδιασμού, εμπνευσμένο από μια μακρά παράδοση κοινοτικής συμμετοχής.
3. Ανάπτυξη οργάνωσης: υποστήριξη των ανθρώπων στους οργανισμούς των πόλεων, με σκοπό να γίνει η βιώσιμη ανάπτυξη μέρος της νοοτροπίας και της καθημερινής δουλειάς τους.
Οι ισχυροί θεσμοί με νοοτροπία που προωθεί τη βιωσιμότητα, είναι αναγκαίοι. Οι διοικήσεις των πόλεων και οι δημόσιοι υπάλληλοι βρίσκονται στο επίκεντρο του δικτύου CSG, και καταβάλουν σημαντική προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλίσουν πως η βιώσιμη ανάπτυξη επιτυγχάνεται με βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων πόρων. Χρησιμοποιώντας το εργαλείο του URBACT "problem tree", η έλλειψη "νοοτροπίας βιωσιμότητας" επισημάνθηκε ως μια από τις κύριες αιτίες του χάσματος δράσης προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Επομένως, η παροχή γνώσης στους ανθρώπους σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη (και τους στόχους του ΟΗΕ) αποτελεί ζήτημα μείζονος σημασίας. Ακόμα, χρειάζεται η βιώσιμη ανάπτυξη να ενσωματωθεί στην καθημερινότητα των ανθρώπων που εργάζονται στους οργανισμούς των πόλεων, συμβάλλοντας στη δημιουργία κατάλληλων δομών και συνηθειών -περιλαμβανομένων και των πόρων- για τη συνεργασία των τμημάτων και για "silos to dance".
Στο Ταλίν (Εσθονία), τα τμήματα ανθρώπινου δυναμικού (HR), επικοινωνίας και διεθνών σχέσεων αρχίζουν να δουλεύουν μαζί για τη δημιουργία νέου εκπαιδευτικού υλικού και υλοποιούν δράσεις εσωτερικής επικοινωνίας, ώστε να καλλιεργηθεί νοοτροπία βιωσιμότητας στη διοίκηση της πόλης. Στο Έσποο (Φινλανδία), όλο το προσωπικό που εργάζεται σε θεσμούς της πόλης μπορεί ήδη να παρακολουθήσει ένα διαδικτυακό μάθημα πάνω στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, μαζί με άλλη εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ακολουθώντας το παράδειγμα του Έσποο, το Γκάμπροβο (Βουλγαρία) δημιουργεί το δικό του παιχνίδι καρτών, το οποίο περιστρέφεται γύρω από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, ως έναν πιο διασκεδαστικό και διαδραστικό τρόπο συμμετοχής της τοπικής κοινότητας στο εγχείρημα της βιωσιμότητας.
4. Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση: προώθηση των συμφερόντων των πόλεων στα ανώτερα κυβερνητικά στρώματα και η επιδίωξη για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα μέσω συνεργασίας μεταξύ των πόλεων.
Οι πόλεις δεν είναι νησιά, και η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να περιορίζεται στα διοικητικά σύνορα. Για αυτό, ο διάλογος και η συνεργασία σε όλα τα κυβερνητικά επίπεδα (περιφερειακό, εθνικό, ΕΕ, ΟΗΕ), αλλά και με άλλους δήμους είναι απαραίτητη. Είναι επίσης σημαντικό να βεβαιωθεί πως τα οφέλη από τη συνεργασία μεταξύ των πόλεων παράγουν απτά αποτελέσματα στο τοπικό επίπεδο. Στην Μπράγκα (Πορτογαλία) και στο Γκάμπροβο (Βουλγαρία), οι Δήμαρχοι αποτελούν απαραίτητους και δυναμικούς υποστηρικτές στο επίπεδο της ΕΕ μέσω της Επιτροπής των Περιφερειών (Committee of the Regions) και μπορούν να βοηθάνε ολόκληρο το δίκτυο στην κατανόηση του πώς να συνδέσει καλύτερα την τοπική, εθνική και διεθνή δραστηριότητα.
Η συμμετοχή της Μπράγκα στο UN- Habitat global initiative for cities του ΟΗΕ, και το Innovation Camp που διεξήχθη στο Γκάμπροβο τον Νοέμβριο του 2024, δράσεις βασισμένες στο μοντέλο "τετραπλής έλικας" της Επιτροπής των Περιφερειών, αποτελούν δύο σαφή παραδείγματα συμπαραγωγής λύσεων για αποτελεσματική επικοινωνία γύρω από τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ιστορίες και συμμετοχή πολιτών
Αν και η γεφύρωση του χάσματος δράσης προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελεί στοιχείο που διαπερνάει και τους τέσσερεις πυλώνες, οι πολίτες πρέπει να συνδιαλέγονται με τους αρμόδιους για τη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. "Οι πόλεις είναι όσο δυνατές είναι οι κοινότητές τους", δηλώνει ο Συντονιστής των Κύριων Εταίρων Ville Taajamaa εκφράζοντας αισιοδοξία, ενώ προσθέτει πως "Έπειτα από αμέτρητες ώρες συζητήσεων μεταξύ ειδικών για την αστική βιωσιμότητα, το πιο σημαντικό πράγμα που είχαμε στο μυαλό μας ήταν οι πολίτες μας. Πόσο όμορφο είναι αυτό!". Αυτό το κοινό μήνυμα ήταν ήδη εμφανές από την αρχή της δράσης του Δικτύου, όταν οι Δήμαρχοι και οι τοπικοί αντιπρόσωποι του CSG πήραν μέρος σε συνεντεύξεις. Συμφώνησαν πως οι πολίτες και οι τοπικές κοινότητες πρέπει να συμμετέχουν στην καθημερινή δουλειά που γίνεται στις πόλεις.
Για να διασφαλιστεί η συμμετοχή των πολιτών, το CSG έχει οργανώσει εκπαιδευτικές συνεδρίες για να βοηθήσει τους αξιωματούχους των πόλεων να συζητήσουν με τους πολίτες το όραμα της πόλης για το μέλλον. Αυτή η προσέγγιση "εξιστόρησης" αποτελεί στοιχείο της μεθόδου URBACT, και τον Ιούνιο του 2024, οι πόλεις εταίροι του CSG ηχογράφησαν πραγματικές εμπειρίες που αφηγήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας εντατικής άσκησης συνεδρίας στο Μάνχαϊμ (Γερμανία).
Με το βλέμμα στο μέλλον: οι πόλεις και οι στόχοι για το 2030
Ο ρόλος των πόλεων στη δημιουργία κοινωνιών που θα είναι ανθεκτικές στις μελλοντικές εξελίξεις είναι ευρέως αναγνωρισμένος, αλλά η διακυβέρνηση της βιωσιμότητας δεν μπορεί να ενταχθεί σε ένα πλαίσιο όπου μία λύση εξυπηρετεί πολλές ανάγκες. Η διακυβέρνηση αυτή θα πάρει διαφορετικές μορφές ανάλογα με το μέγεθος, την ιστορία, και τις γεωγραφικές, κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές πραγματικότητες των πόλεων-εταίρων μας. Ο χρονισμός είναι επίσης πολύ σημαντικός, και είναι αναγκαίες οι επίμονες προσπάθειες προκειμένου, η βιώσιμη ανάπτυξη να εμπεδωθεί σε έναν οργανισμό.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτοβουλία CSG εργάζεται προς τουλάχιστον ένα στοιχείο αυτού του εγχειρήματος: διακυβέρνηση καθοδηγούμενη από την κοινότητα και στρατηγική διακυβέρνηση, μέσω της Ατζέντας 2030 και των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Θέλετε να μάθετε περισσότερα για την πρωτοβουλία Cities for Sustainability Governance (CSG); Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Δικτύου! Ανακαλύψτε την οπτική των πόλεων και εις βάθος συζητήσεις από τη σειρά ηλεκτρονικών σεμιναρίων (webinars) του Δικτύου.
Η πρωτοβουλία CSG συνιστά ένα από τα 30 Δίκτυα Σχεδιασμού Δράσης (Action Planning Networks) του URBACT για την περίοδο 2023-2025.
Ανακαλύψτε περισσότερες γνώμες ειδικών σχετικά με την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ στις πόλεις της Ευρώπης, με μια επίσκεψη στην Πλατφόρμα Γνώσης του URBACT.
